Aan de Amsterdamse Spiegelgracht, tussen het rumoer van de stad, kan kunstenaar Anneke Schat urenlang geconcentreerd werken aan haar ontwerpen. Die plek geeft haar spanning. “Alles wat ik maak heeft veel handelingen, ik wil ze zo ordenen dat mijn handen het goed kunnen volgen. Dan kom je tot creativiteit.” Dit jaar maakt Schat de awards voor de Piket Kunstprijzen.
“Wacht, ik laat het je zien!” of “Kom kijken!” Anneke Schat (1942) kan voor haar werk wel goed stil zitten, tijdens het gesprek is ze een levendige wervelwind die je alles uitlegt. Voor je het weet sta je met één van haar imposante ringen om je vinger. “Altijd links”, drukt ze je op het hart. “Met handen schudden wordt het anders moeilijk.” Zeg dat wel, want Schat maakt geen eenvoudige ontwerpen. Haar sieraden hebben iets futuristisch en kubistisch, en toch ook vloeiends door de vele lijnen die gerangschikt langs elkaar heen lopen. Ze verstopt ook het liefst hints en onverwachtheden in haar ontwerpen. Zo moet je sommige van haar sieraden precies andersom dragen, en is wat de voorkant lijkt, eigenlijk de achterkant.
Schat is misschien wel het bekendst vanwege haar ontwerpen voor de Gouden Televizier-Ring, die ze sinds 1975 maakt. Aan de muur van haar atelier hangen foto’s van eerdere ring-ontwerpen. Ook familiefoto’s en afbeeldingen uit het Verre Oosten, zoals een samurai en Japanse kalligrafie sieren de ‘moodboards’ die de muren van het atelier zijn. Haar werkbank is een geordende verzameling van schalen chemische oplossingen, stukken houtskool voor warmtegeleiding en dekseltjes van lege jam- en groentepotjes. Daarin liggen stukjes metaal ter grootte van een speldenknop, zogeheten pioentjes, waarmee ze de onderdelen van de Piket Award soldeert.
De award voor de Piket Kunstprijzen 2016 is een zilveren sculptuur geworden, waarin één lange lijn, die Schat de “dynamische lijn” noemt, het middelpunt vormt. Die staat symbool voor het verloop van de kunstcarrière, legt ze uit. De winnaars van de Piket Kunstprijzen zijn nog jong en staan aan het begin, en dit is misschien ook wel de eerste kunstprijs die ze winnen. “Het moest een vorm worden die in beweging kan zijn en kan uitbouwen.” Beweging is daarbij het sleutelwoord: “Geen begin en geen end. Ik hou niet van gezapig”, lacht ze.
Aan weerszijden van de diagonale lijn heeft Schat vierkante buizen als een soort scheve traptreden opeengestapeld. Ze houdt erg van kantelingen. “Die geven spanning in een beeld en roepen iets onverwachts op.” Het ontwerp mag van haar niet vanzelfsprekend zijn. “Dat gebeurt gauw met een stapeling. Ik maak ‘m wel vanaf één kant, maar de andere kant is even doordacht.” Haar sieraden en werken op papier moeten ook altijd “iets van het ongerijmde” bevatten. De balken die je aankijken, zijn dichtgemaakt, waardoor ze licht vangen en een soort spiegeling geven. “Dat geeft een stoerheid aan die rechthoekige vorm, en maakt het beeld krachtig.”
Werkwijze
Schats werkproces is net zo ordelijk als de beginfase waarin ze haar ideeën uitwerkt. Ze begint met het opschrijven van haar ideeën in haar schetsboeken, het zogeheten “praatplan”, en het tekenen van het ontwerp. Daarna begint het daadwerkelijk vormgeven pas. Als Schat het ontwerp af heeft, komen de tangetjes en de techniek pas om de hoek kijken.
Eerst maakt ze een miniatuur, om te kijken of alle verhoudingen kloppen. Na het solderen, schuren en polijsten maakt ze het object schoon en laat alle stofjes eraf glijden in een speciale trilkast. Vervolgens droogt ze het object in palmzaagsel. Dat blijft er namelijk aan vastplakken en neemt al het vocht op. “Als je water laat opdrogen, krijg je een vlek op het edelmetaal”, legt ze uit. Na deze grondige polijstsessie hebben zelfs eksters een zonnebril nodig voor de glans die van de Piket Award afkomt.
Voor Anneke, die alleen met goud en zilver werkt, was de keus om de award van zilver te maken vanzelfsprekend. “Zilver is een van binnenuit veranderend materiaal”, net als je kunstcarrière, zegt Schat. Het kan, als de winnaars de moeite zouden nemen om eens per maand de sculptuur te poetsen, een mooie, diepe glans krijgen, vertelt ze. “Die glans moet eigenlijk ook meegaan in je kunstenaarschap. Die verdiept ook. Als je jong bent tast je ideeën af, en toch krijgt dat lijn. Je gaat leren waar je talenten liggen en daar moet je niet aan voorbij gaan.” Dat moet ook in het kunstwerk, zegt Schat: “Het is geen afgerond geheel als je nog geen 30 bent. Dat vind ik een belangrijk punt.”
Voor de awards van de Piket Kunstprijzen putte ze inspiratie uit haar eigen beginperiode als kunstenaar. “Dat was ongebreideld hard werken” en geldt voor alle kunstenaars, zegt ze. “Later, als je merkt dat je werk geaccepteerd is, mag je blij zijn als je die basis hebt. Dan komt die basislijn weer van pas. Daarna kun je jezelf blijven verbeteren en vernieuwen.”
Ze laat zich in haar ontwerpen niet beperken: “Ik ben bezig met vormen die de ruimte zoeken. De ergonomie komt later. Als je bij voorbaat aan een ring denkt, of halssieraad, dan blijf je steken in de toepassing daarvan.” Daarbij schept ze orde in de chaos, waarbij ze niets aan het toeval overlaat. “Ik maak eerst het skelet, dan ga ik dansen. De basisvorm moet goed in elkaar zitten, dan kun je spelen. Ik geef nooit op!”
