Voor de vijfde uitreiking van de Piket Kunstprijzen in 2018 maakte Atelier Van Lieshout ‘levensechte’ Piketpaaltjes van brons en aluminium. “Het gaat om verder gaan. Je slaat nu een paaltje en bakent een terrein af”, zei kunstenaar Joep van Lieshout destijds. “Het is een mijlpaal in je carrière.’’ In jubileumjaar 2023 gaat de award die ieder jaar wordt overhandigd aan alle genomineerden en winnaars, op de schop. Atelier Van Lieshout maakt vanaf dit jaar een jaarlijks terugkerende award, de Hamer. Een hamer om dat paaltje te slaan? Ja, ook. Maar Van Lieshout ziet in de hamer bovenal een instrument voor verandering. En daarom is het zaak de hamer wijs te gebruiken.
This year, The Hague visual artist Kim David Bots created, for winners as well as nominees, a unique ‘ritual object’, accompanied by a text describing its supposed use or its fictitious history, or providing an instruction. According to Kim, the mere fact that one possesses an object that might be used to perform a ritual, makes a difference.
De Haagse kunstenaar Kim David Bots maakt dit jaar de Piket Award. Voor elk van de winnaars is er een uniek ‘ritueel object’ met daarbij een tekst die het zogenaamde gebruik of de fictieve voorgeschiedenis van het object omschrijft, of een instructie bevat. “De mogelijkheid dat je een object bezit waarmee je een ritueel zou kunnen uitvoeren, maakt verschil”, zegt Kim.
Noodzaak
“Rituelen zijn in wezen een soort gewoontes”, zegt Kim. “Het herhalen van handelingen is op zichzelf al van betekenis.” In die zin zou je de kunstenaarspraktijk kunnen zien als een ritueel. “De vraag wat iets betekent, is heel intimiderend, zeker voor jonge kunstenaars. Dan heb je nog het gevoel dat je daar een helder antwoord op moet geven, maar eigenlijk is die betekenisvraag helemaal niet zo relevant. Er zijn immers ontelbare mogelijke betekenissen. Ik denk dat veel makers ook niet zo eenduidig denken over wat hun werk zou moeten betekenen.” Je afvragen of er wel iemand zit te wachten op wat je maakt, lijkt hem geen goed uitgangspunt. “Belangrijker is, denk ik, noodzaak en het herkennen daarvan. Waarom voel je een bepaalde noodzaak om dingen te doen en hoe geef je die noodzaak concreet vorm? Als je genoeg tijd in je praktijk stopt, ga je vanzelf herkennen waar die noodzaak zit en hoe je ermee om moet gaan.”
Hij heeft het gevoel dat Frederik Hendrik Piket dat begreep: “Als kunstenaar heb je tijd nodig om erachter te komen wat noodzakelijk voor je is. Door werk te kopen, gaf Piket mensen de mogelijkheid om dat te doen. Dat vind ik een hele mooie positie voor een verzamelaar. Volgens mij was Piket helemaal niet zo bezig met de prestige van de objecten die hij verzamelde, maar probeerde hij gewoon de praktijk van bepaalde makers te ondersteunen.”
Het idee voor de prijs begon met een anekdote over de beroemde Deense natuurkundige Niels Bohr. Bohr ging vaak naar een huisje op het platteland waar boven de deur een hoefijzer hing. Een vriend die op bezoek kwam, moest erom lachen: “Kom zeg, je bent wetenschapper! Je gelooft toch niet in dat ding?” Het antwoord van de Nobelprijswinnaar: “Nee, maar ik heb gehoord dat het werkt, ook als je er niet in gelooft.”
Kim ziet rituele objecten als voorwerpen die een verhaal proberen te vertellen, voorwerpen met agency (voorwerpen die iets in beweging zetten). De reactie van Bohr laat zien dat je simpelweg open kunt staan voor die agency. Wie weet wat zo’n voorwerp op gang brengt? “De mogelijkheid dat je een object bezit waarmee je een ritueel zou kunnen uitvoeren, maakt dus verschil”, zegt Kim. Hij ziet elk van de voorwerpen die hij voor de Piket Kunstprijzen maakt als een dialoog tussen hemzelf en de andere makers: “Een gift in de vorm van een potentieel ritueel dat uitgevoerd zou kunnen worden bij het starten van een nieuw project, dansstuk of theatervoorstelling.”
De voorwerpen zijn gemaakt van aluminium. “Ze zijn allemaal anders en elk object heeft zijn eigen gebruikslogica”, vertelt Kim. “Ik maak ze eerst van was en dat gebruik ik als basis voor een mal. Ik werk samen met Sjuul Joosen, een bevriende kunstenaar, die zelf een aluminiumsmelter heeft gebouwd. Ik had nog nooit met aluminium gewerkt. Het was iets wat ik al heel lang graag wilde en toen kwam de uitnodiging vanuit Piket Kunstprijzen.” De voorwerpen krijgen elk een kistje dat ook dienst doet als sokkel. “De objecten hebben iets archeologisch en ik heb ergens een soort fantasie dat een van die objecten dan over vijftig jaar ergens in een tweedehandswinkel opduikt en dat iemand dan denkt: ‘Wat is dit voor ding?!’”
Video van het gietproces.
Zeevlam
Kim David Bots werd geboren in Amsterdam. Zijn werk was daar te zien bij Arti et Amicitiae, in het Paleis op de Dam en op Unfair Amsterdam. Na een residency bij Wiels Centrum voor Hedendaagse Beeldende Kunst in Brussel wilde hij aanvankelijk terug naar Amsterdam. “Maar mijn huur was daar twee keer over de kop gegaan en toen kwam ik terecht bij kunstenaarsinitiatief Billytown, hier in Den Haag. Het was bedoeld als tijdelijk, maar ik ben nooit meer weggegaan. Voor mij is Den Haag de meest prettige stad in Nederland om te zijn als mens, maar dat hangt vast ook samen met mijn persoonlijkheid. Den Haag heeft iets dorps, een kneuterig randje. En ook dat langgerekte, als een worm langs de kust, het strand. Weinig steden in Nederland worden zo beïnvloed door hun geografische locatie. Het waait altijd en in mei heb je vaak zeevlam, een mist die vanaf de zee als een spook de stad in drijft.”
In 2017 ontving Kim een PRO Invest subsidie van het Haagse kunstcentrum STROOM ter stimulering en ontwikkeling van zijn werk en kunstenaarschap. In 2018 presenteerde STROOM zijn expositie Mop Systems in hun ‘Ondertussen’-ruimte. Kim is een van de deelnemers aan de tentoonstelling Shoeglazing die nog tot 24 juli te zien is bij de Haagse galerie Dürst Britt & Mayhew. Een andere deelnemer is overigens Afra Eisma, die in 2020 werd genomineerd voor de Piketprijs in de categorie Schilderkunst. Dürst Britt & Mayhew toont momenteel ook werk van Lennart Lahuis, die in 2015 de Piketprijs won.
Illustratie
In Kims ruime studio in Billytown is er ook veel dat verwijst naar zijn achtergrond in illustratie. “Alle velden binnen de kunst hebben een soort academische tak die op het veld reflecteert en er kennis over produceert”, zegt Kim, “maar bij illustratie is dat heel beperkt, waardoor de waarde van illustratie vaak wordt onderschat. Illustratie is een van dé vormen waarmee beeld(taal) aan ideologieën wordt verbonden. Een voorbeeld hiervan is de stijlvorm Corporate Memphis die veelal door techbedrijven en overheden wordt gebruikt om een air van inclusiviteit, ‘groen’ en progressief denken te suggereren, terwijl veel van dit soort bedrijven in hun concrete handelen juist het tegenovergestelde doen. Daarbij komt dat illustraties in staat zijn een tekst te infecteren. Nog voordat je begint met lezen zie je, in eerste instantie, het beeld. Vervolgens lees je de tekst, vaak onbewust, door de lens van dit beeld.
Illustratie maakt gebruik van een hele wereld aan referenties die zo herkenbaar zijn dat je er nauwelijks over nadenkt. Denk aan het iconische monopoliemannetje. Een hoge hoed, een witte snor, een monocle. Dit figuurtje is inmiddels synoniem met hebzucht, macht, een problematische vorm van vastgoed als economisch middel. Het draagt meer dan honderd jaar aan referenties en verhalen in zich, die je niet per se kent, maar wel snapt. De kracht van illustratie is dat het in staat is dit soort beeldvormen te introduceren en ze vrij snel deel te maken van een collectief referentiekader. En dat alles gebeurt op een vrij non-descripte, ‘onzichtbare’ wijze.” Zijn fascinatie met de interactie tussen woord en beeld maakte dat hij inmiddels ook veel met tekst en zelfs met audio doet. Hij begint in november aan een residency bij de Jan van Eyck Academie in Maastricht, een postacademie voor kunst, vormgeving en reflectie, die kunstenaars tijd, ruimte en expertise biedt om hun artistieke praktijk verder te verdiepen. Maar Den Haag ziet hem vast weer terug.
Een schets van Kim David Bots van de award. Foto: Kim David Bots
The Hague-based artist Yke Prins is the maker of this year’s Piket award. Yke’s bronze plume is not just meant to be given a nice place and be admired from a distance. The thirty-centimeter-high sculpture can be removed from its alabaster pedestal and has a clever little grip enabling you to hold it. Yke: “In this way, the winners can just simply put a feather in their own cap.”
Florentijn Hofman maakt dit jaar de award voor de Piket Kunstprijzen. De prijs reikt hij op 27 november zelf uit aan de winnaars en genomineerden. Wat hij dan overhandigt, is een kleine versie van zichzelf. Het bronzen beeld heft twee duimen op naar de jonge kunstenaars. Daarmee wil hij ze aanmoedigen om zich te blijven ontwikkelen: “Er zijn meerdere wegen die leiden naar Rome, maar ik wil ze meegeven dat ze door moeten gaan met wat ze doen.”
“Zorg dat je ongrijpbaar blijft”, stelt Florentijn Hofman. “En neem de tijd.” Het zijn adviezen van een inmiddels wereldberoemde kunstenaar die daarbij benadrukt dat hij geen leermeester wil zijn. Wel vindt hij het bijzonder dat hij dankzij deze weg jonge makers kan stimuleren om door te gaan.
In 2007 brak Florentijn zelf door met het kunstwerk ‘Beukelsblauw’. In Rotterdam schilderde hij een aantal voor de sloop bestemde huizen volledig blauw zodat ze extreem goed opvielen in het straatbeeld. Korte tijd daarna presenteerde hij het werk Rubber Duck, een 32 meter hoge opblaasbare gele badeend die op verschillende plekken ter wereld ronddobberde. De badeend werd als eerste in Frankrijk te water gelaten, maar kwam daarna ook in Osaka, Sydney, Sao Paulo en Hongkong terecht.
Internet
Zijn werk is nu, ruim tien jaar later, wereldwijd bekend en internationale opdrachtgevers benaderen hem. Zijn kolossale werken die hij over de hele wereld in de publieke ruimte plaatst, beginnen vaak als een klein model die hij vaak thuis maakt aan zijn ateliertafel. Florentijn woont in een woonhuis in de bossen bij Arnhem waar weinig hectiek heerst.
Terugkijkend merkt hij op dat de opkomst van het internet heeft bijgedragen aan zijn bekendheid als kunstenaar. Als opkomend kunstenaar kon hij, naar eigen zeggen, profiteren van de mogelijkheden die het internet opeens bood en kreeg zijn eerdere werk voor Rubber Duck ook meer bekendheid. Tegelijkertijd vertelt hij ook dat hij zich tegenwoordig liever niet bezighoudt met social media. Hij beschouwt het vooral als een vorm van afleiding en hij raadt het jonge kunstenaars af om te veel en te snel op zoek te gaan online publiciteit. “Je moet als kunstenaar eerst de tijd nemen om jezelf te ontwikkelen”, zegt hij. “Vlees op je botten krijgen tot je een bepaalde sterkte hebt.”
Piket Award van 2017. Foto’s: Florentijn Hofman
Onzekerheid
Het kunstenaarschap is verweven met onzekerheid, aldus Florentijn. Als kunstenaar weet hij als geen ander dat het moeilijk kan zijn om aan het begin van je carrière de juiste keuzes te maken, omdat dan nog alles mogelijk is. Wat hij vooral wil meegeven is dat ze, ondanks mogelijke tegenslagen en onzekerheid, door moeten gaan. Ook vereist het een zekere concentratie bij een maker.
Succes komt vaak niet direct, merkt hij op, en de meeste kunstenaars moeten een lange adem hebben. Maar als succes er eenmaal is, dan blijft de onzekerheid altijd nog aanwezig, ontdekte Florentijn. “Je moet dan je succes kunnen blijven evenaren”, licht hij toe. “Als je goed bezig bent dan wil het publiek vaak meer van hetzelfde. Toch moet je zelf kritisch blijven en je werk tegen het licht houden.” Als kunstenaar moet je niet een bepaald soort werk creëren alleen omdat er een markt voor is, vindt hij. Hij benadrukt dat makers autonoom en vooral ‘ongrijpbaar’ moeten proberen te blijven. Onzekerheid moet je daarbij als kunstenaar kunnen omarmen. “Je moet het nemen als een van de ingrediënten van het kunstenaarschap.”
Piket Award 2017. Foto’s: Florentijn Hofman
Werkwijze
Hij noemt het een eer om de award te mogen maken voor de Piket Kunstprijzen, maar zegt ook dat hij lang moest nadenken over wat het zou worden. Uiteindelijk maakte hij zichzelf, waarbij hij een 3D-scan van zichzelf als uitgangspunt nam. De afdruk bewerkte hij tot een mal om daarmee het bronzen afgietsel te maken. Als beeld heeft hij zichzelf nu ‘bevroren’ in een houding waarbij hij zijn duimen omhoogsteekt naar de jonge garde. “Het is echt geen blijk van een te groot ego”, zegt hij erbij. “Het is humoristisch bedoeld, maar er zit ook een duidelijke boodschap achter.”
Omdat hij voor zijn werk veel schaalmodellen gebruikt voelde het maken van de award, die veel kleiner is dan zijn bekende werk, niet als iets dat totaal afwijkt van zijn oeuvre. Omdat hij doorgaans vaak werkt met kunststofmaterialen, lijkt de keuze voor brons opvallend. Hij bekent, in reactie hierop, dat het brons eigenlijk een synthetische variant is van het edelmetaal. De award heeft een klassieke uitstraling, maar de techniek erachter en het materiaal zijn eigenlijk heel modern”, aldus Florentijn.
Beluister hier de podcast over Florentijn Hofman van het programma Kunststof.
